Η προσαρμοστικότητα τους στις διεθνείς αλλαγές και τα κατάλληλα χρηματοδοτικά εργαλεία του κράτους, θα ενισχύσουν την προσπάθεια αυτή.
Βρισκόμαστε στην εποχή μεγάλων αλλαγών, όπου οι δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης και της τεχνολογικής διασύνδεσης ανατρέπουν παλιές ισορροπίες και δημιουργούν μια νέα πραγματικότητα, η οποία παραμένει δύσκολο να προσδιοριστεί πλήρως. Οι μεγάλες τάσεις της ταχείας τεχνολογικής εξέλιξης, όπως η ρομποτική και η τεχνητή νοημοσύνη, μαζί με την κλιματική κρίση, απαιτούν σημαντικές προσαρμογές στις παραγωγικές διαδικασίες, αλλάζοντας τους τρόπους παραγωγής και τις παραγωγικές σχέσεις. Σε αυτό το νέο περιβάλλον, οι κυβερνήσεις και οι επιχειρήσεις πρέπει να προσαρμοστούν γρήγορα για να αποφύγουν δυσμενείς οικονομικές καταστάσεις.
Η συμμετοχή στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας διευκολύνει την εισαγωγή τεχνολογίας και καινοτομίας, ενισχύοντας την ανθεκτικότητα των οικονομιών, όπως αποδείχθηκε κατά την πανδημική κρίση. Ωστόσο, η ελληνική οικονομία δεν έχει την απαραίτητη “παραγωγική γνώση” για να βελτιώσει τη θέση της στις παγκόσμιες αλυσίδες αξίας, καθώς δεν παράγει αρκετά τεχνολογικώς προηγμένα και διαφοροποιημένα προϊόντα. Η Ελλάδα κατατάσσεται στην 50ή θέση στον Δείκτη Οικονομικής Πολυπλοκότητας (Economic Complexity Index 2024) και μόλις μία στις έξι επιχειρήσεις θεωρείται «υψηλής ανάπτυξης». Επιπλέον, η Ελλάδα ανήκει στις χώρες με μέτριες επιδόσεις στην προώθηση της καινοτομίας, αντιστοιχώντας στο 70%-100% του μέσου όρου της ΕΕ (Regional Innovation Scoreboard 2021). Οι αδυναμίες μας περιλαμβάνουν την παραγωγή εξαγωγικών προϊόντων μεσαίας και υψηλής τεχνολογίας.
Υπό αυτή την προοπτική, η ενίσχυση της εξωστρέφειας της οικονομίας είναι υψίστης σημασίας, καθώς η συμμετοχή των επιχειρήσεων σε μεγαλύτερες αγορές και ο έντονος ανταγωνισμός τις ωθεί να καινοτομήσουν. Ο δείκτης εξωστρέφειας της χώρας έχει βελτιωθεί τα τελευταία χρόνια, αντανακλώντας την αύξηση της ανταγωνιστικότητας και παραγωγικότητας της οικονομίας. Οι εξαγωγές έχουν δεκαπλασιαστεί από το 2010 και το παραγωγικό μοντέλο φαίνεται να αλλάζει, προσανατολισμένο προς την παραγωγή προϊόντων με τεχνολογία και καινοτομία, ξεπερνώντας άλλες χώρες της Νότιας Ευρώπης. Ο στόχος της κυβέρνησης να αυξήσει την αξία των εξαγωγών στο 60% και 70% του ΑΕΠ το 2027 και 2030, αντίστοιχα, είναι εφικτός.
Ωστόσο, είναι απαραίτητο να κάνουμε ένα μεγάλο άλμα (leapfrogging) για να καλύψουμε την απόσταση από τα πιο προηγμένα κράτη και να συμμετάσχουμε ευνοϊκά στον νέο παγκόσμιο καταμερισμό εργασίας, προστατεύοντας την οικονομία από τις νέες προκλήσεις.
Οι πολιτικές που θα προωθήσουν τον παραγωγικό μετασχηματισμό της οικονομίας μας και θα ενισχύσουν την εξωστρέφειά της περιλαμβάνουν την ενίσχυση της Έρευνας & Ανάπτυξης και τη διασύνδεσή της με τις επιχειρήσεις, την ενίσχυση της ρευστότητας και τη βελτίωση της χρηματοδότησης των επιχειρήσεων, τις στοχευμένες κλαδικές δράσεις και την αναβάθμιση των δεξιοτήτων των εργαζομένων.
Είναι αυτονόητο ότι αυτά δεν μπορούν να επιτευχθούν χωρίς αυξημένες δημόσιες επενδύσεις. Η ελληνική οικονομία διαθέτει σημαντικά χρηματοδοτικά εργαλεία, όπως το νέο ΕΣΠΑ 2021-2027 και το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, που ήδη αξιοποιούνται για την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση.
Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις, οι οποίες είναι κρίσιμες για την προσαρμογή της οικονομίας στη νέα πραγματικότητα. Για παράδειγμα, η συμμετοχή τους στην πράσινη μετάβαση είναι ζωτικής σημασίας, καθώς ευθύνονται για το 40% των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Είναι ενδεικτικό ότι μόλις το 17% των μικρομεσαίων επιχειρήσεων ψηφιοποιούν βασικές λειτουργίες τους, σε αντίθεση με το 54% των μεγάλων επιχειρήσεων.
Στο νέο Εταιρικό Σύμφωνο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΣΠΑ) 2021-2027, η ενίσχυση του οικοσυστήματος έρευνας και καινοτομίας αποτελεί βασική προτεραιότητα, καθώς η χώρα έχει σημαντικά περιθώρια βελτίωσης. Το νέο Πρόγραμμα Ανταγωνιστικότητας, τα Περιφερειακά Προγράμματα (ΠεΠ) και το Πρόγραμμα της Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΔΑΜ) προβλέπουν πόρους που ξεπερνούν τα 1,4 δισ. ευρώ για την ενίσχυση της καινοτομίας, την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, την προώθηση της εξωστρέφειας, τη δημιουργία συνεργασιών (clustering) και την αναβάθμιση των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού.
Συνολικά, το νέο ΕΣΠΑ 2021-2027 θα κινητοποιήσει πόρους ύψους 4,5 δισ. ευρώ. Ακολουθώντας την ευρωπαϊκή αρχή της «προτεραιότητας στις μικρές επιχειρήσεις», οι διαθέσιμοι πόροι θα δεσμευτούν στους εξής άξονες:
1) Ψηφιακή και πράσινη αναβάθμιση, ενίσχυση των συνεργασιών (clustering), μεγέθυνση (scaling up) και εισαγωγή καινοτομίας.
2) Αναβάθμιση των δεξιοτήτων των εργαζομένων (ενδο-επιχειρησιακή κατάρτιση).
3) Αποτελεσματική αξιοποίηση των χρηματοδοτικών εργαλείων (εγγυοδοσία, κεφάλαια συν-επένδυσης, factoring, κ.ά.) με περαιτέρω ενεργοποίηση της Ελληνικής Αναπτυξιακής Τράπεζας.
Συνοψίζοντας, η ετοιμότητα των επιχειρήσεων να προσαρμοστούν στο μεταβαλλόμενο περιβάλλον μέσω κατάλληλων δημόσιων χρηματοδοτήσεων θα ενισχύσει την εξωστρέφεια της ελληνικής οικονομίας και θα συμβάλει στην ανθεκτικότητά της.
