Προς μια ενεργή πολιτική συμμετοχή

Πόσο συχνά έχουμε όλοι μας αναρωτηθεί τι συμβαίνει με τα χρήματα που καταβάλλουμε σε δημοτικά τέλη; Πού πηγαίνουν οι πόροι των δημοτικών ταμείων, πόσο αποδοτικές είναι οι δημοτικές υπηρεσίες, και κατά πόσο καλύπτονται οι πραγματικές ανάγκες των κατοίκων; Τέτοια ζητήματα, αν και καθημερινά, παραμένουν αόρατα για τους περισσότερους πολίτες. Η νέα ψηφιακή πλατφόρμα, που αναμένεται να είναι διαθέσιμη στο gov.gr μέσα στον Νοέμβριο, έρχεται για να φωτίσει ακριβώς αυτές τις απορίες. Αναπτύχθηκε από το Υπουργείο Εσωτερικών και το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης με σκοπό τη βελτίωση της διαφάνειας, της λογοδοσίας και της αποτελεσματικότητας των δήμων σε όλη την Ελλάδα, ενώ παράλληλα θα δώσει τη δυνατότητα στους πολίτες να εμπλακούν πιο ενεργά στη διαχείριση και αξιολόγηση των δημόσιων πόρων.

Οι στόχοι και οι δυνατότητες

Η πλατφόρμα είναι σχεδιασμένη ώστε να παρέχει απαντήσεις σε μια πληθώρα ερωτημάτων για κάθε δήμο της χώρας. Από τον αριθμό των παιδικών χαρών και των σχολείων έως το ποσοστό ανακύκλωσης ή τα οικονομικά στοιχεία που αφορούν τις δαπάνες και τα έσοδα. Η πλατφόρμα θα λειτουργεί ως ένα «ψηφιακό αρχείο» του κάθε δήμου, καταγράφοντας δείκτες αποδοτικότητας, ενώ τα στοιχεία που θα συγκεντρώνονται μπορούν να καθορίσουν προτεραιότητες και να διευκολύνουν την αποδοτική χρήση των πόρων, προάγοντας ένα πιο δίκαιο και διαφανές σύστημα τοπικής αυτοδιοίκησης.

Η πρωτοβουλία αυτή εισάγει καινοτομία στην ελληνική τοπική διοίκηση, αλλά δεν σταματά εκεί. Ενθαρρύνει τους πολίτες να συμμετάσχουν πιο ενεργά στον έλεγχο και την αξιολόγηση των δήμων τους. Αυτό το στοιχείο, σύμφωνα με τις δηλώσεις του Υπουργού Εσωτερικών Θόδωρου Λιβάνιου, φιλοδοξεί να λειτουργήσει ως ένας μηχανισμός “bottom-up” λογοδοσίας, φέρνοντας την πολιτική λήψης αποφάσεων πιο κοντά στις πραγματικές ανάγκες των δημοτών.

Ο ρόλος της διαφάνειας στη συμμετοχική δημοκρατία

Η διαφάνεια στα οικονομικά δεδομένα των δήμων είναι ουσιώδης για τη δημοκρατική συμμετοχή, αλλά και για την ανάπτυξη μιας πιο δίκαιης πολιτικής κουλτούρας. Καθηγητές και ειδικοί, υπογραμμίζουν ότι σε πολλές βόρειες χώρες η λογοδοσία μέσω ανοιχτών δεδομένων αποτελεί τον κανόνα και φέρνει τους πολίτες σε άμεση σύνδεση με τις πολιτικές αποφάσεις. Η λήψη αποφάσεων με γνώμονα τα οικονομικά δεδομένα δημιουργεί ένα σύστημα στο οποίο οι πολίτες κατανοούν τα δημοτικά κονδύλια και καλούνται να συμμετάσχουν, συνδιαμορφώνοντας το μέλλον του δήμου τους.

Στην Ελλάδα, η καλλιέργεια αυτής της νοοτροπίας βρίσκεται ακόμα σε αρχικό στάδιο, ωστόσο υπάρχουν θετικά βήματα όπως το σύστημα «Διαύγεια», που δημιούργησε ένα επίπεδο εμπιστοσύνης μέσω της δημοσιοποίησης αποφάσεων. Η νέα πλατφόρμα εντάσσεται σε αυτή την κατεύθυνση και επιδιώκει να προσφέρει στους πολίτες πρόσβαση σε ακόμα περισσότερες πληροφορίες για τον τόπο τους, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να ελέγξουν και να απαιτήσουν τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών.

Οι προκλησεις των ΟΤΑ και η πλευρά των μικρών δήμων

Παρά τις υποχρεώσεις των δήμων να δημοσιεύουν οικονομικά και διαχειριστικά στοιχεία, η πρακτική αυτή δεν εφαρμόζεται ευρέως. Οι περισσότεροι δήμοι δεν διαθέτουν το απαραίτητο ανθρώπινο δυναμικό ή τις τεχνικές υποδομές για να ανταποκριθούν πλήρως σε αυτές τις απαιτήσεις. Σύμφωνα με δηλώσεις του Ηλία Αποστολόπουλου της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδας (ΚΕΔΕ), οι μικρότεροι δήμοι δυσκολεύονται να συγκεντρώσουν και να κοινοποιήσουν τέτοιες πληροφορίες. Η νέα πλατφόρμα φιλοδοξεί να αντιμετωπίσει αυτή την πρόκληση παρέχοντας ένα κεντρικό και εύχρηστο σύστημα που θα ενισχύσει την οργανωτική δυνατότητα των δήμων, ωστόσο ο δρόμος αυτός απαιτεί στήριξη και επαρκείς πόρους.

Πολιτική αξιολόγηση και οι “αδυναμίες” των δεικτών

Η αξιολόγηση των δήμων μέσω δεικτών αποδοτικότητας φέρνει αναπόφευκτα πολιτικές ευαισθησίες, αφού ένα τέτοιο σύστημα καθιστά εύκολο να καταλογιστούν “καλές” και “κακές” επιδόσεις στους δήμους. Παρά το γεγονός ότι πολλές χώρες έχουν εισαγάγει παρόμοια συστήματα επιδόσεων, τα κριτήρια αξιολόγησης πρέπει να είναι προσαρμοσμένα στις τοπικές ανάγκες κάθε περιοχής, ώστε να αποφεύγονται άδικες συγκρίσεις. Για παράδειγμα, οι ανάγκες πολιτικής προστασίας μπορεί να είναι ζωτικής σημασίας σε έναν ορεινό δήμο, ενώ σε έναν άλλο δήμο μπορεί να απαιτούνται περισσότεροι πόροι για κοινωνικές υποδομές.

Οι ειδικοί τονίζουν ότι ένα δίκαιο σύστημα αξιολόγησης θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη τη διαφορετικότητα των αναγκών, αλλά και τη δυνατότητα των δήμων να καλύψουν αυτές τις ανάγκες. Μια σωστή εφαρμογή των δεικτών επιδόσεων θα βοηθούσε τόσο στην καθοδήγηση των πολιτικών αποφάσεων όσο και στη διαμόρφωση ενός περισσότερο δίκαιου και αντικειμενικού τρόπου κατανομής των πόρων.

Που καταλήγουμε;

Μια τέτοια πλατφόρμα αναμφισβήτητα φέρνει μια φρέσκια προοπτική στη διαφάνεια της τοπικής διακυβέρνησης, όμως η επιτυχία της δεν είναι αυτονόητη. Παρόλο που οι πολίτες θα έχουν θεωρητικά μεγαλύτερη πρόσβαση σε δεδομένα και αναφορές, πολλά εξαρτώνται από την ποιότητα, τη σαφήνεια και την αμεσότητα των στοιχείων που θα τους διατεθούν. Είναι άγνωστο αν οι δείκτες αυτοί θα είναι πραγματικά προσαρμοσμένοι στις τοπικές ανάγκες ή αν θα καταλήξουν να λειτουργούν απλώς ως «βιτρίνα» διαφάνειας, με περιορισμένη πρακτική αξία. Επιπλέον, για να γίνουν οι πολίτες ενεργοί χρήστες της πλατφόρμας, χρειάζονται όχι μόνο εκπαιδευτική καθοδήγηση αλλά και μια αλλαγή κουλτούρας στη συμμετοχή και την ενημέρωση – κάτι που δεν μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την παροχή στατιστικών δεικτών.

Μένει να δούμε αν η νέα αυτή πλατφόρμα θα αποδειχθεί ένα πραγματικά χρήσιμο εργαλείο λογοδοσίας ή απλώς μια τυπική, μακροχρόνια δομή, μακριά από τις ουσιαστικές απαιτήσεις των δημοτών.