2012: Η χώρα βυθισμένη σε βαθιά ύφεση και αφού έχει ολοκληρώσει το κούρεμα χρέους, καλείται να εκλέξει νέα κυβέρνηση.

Ο ΣΥΡΙΖΑ ξεδιπλώνοντας τις πτυχές του προγράμματός του κατά τη διάρκεια της διπλής προεκλογικής εκστρατείας, καθίσταται πλέον αξιωματική αντιπολίτευση της χώρας.

Τα επόμενα 2 χρόνια, εν μέσω σκληρής δημοσιονομικής προσαρμογής, ο Αλέξης Τσίπρας επιμένει να υπόσχεται «έναν άλλο δρόμο».

(Τσίπρας θα καταργήσω τα μνημόνια και θα ναι μέρα μεσημέρι)

Η χώρα διχάζεται.

Από τη μια οι «ορθολογιστές» κατά τους ίδιους, οι «προσκυνημένοι» κατά τους αντιπάλους, που επιμένουν πως ο άλλος δρόμος που υπόσχεται η αριστερά, ο εκβιασμός των δανειστών δηλαδή, θα οδηγήσει σε στραγγαλισμό της οικονομίας και υπογραφή νέων, σκληρότερων μνημονίων. Και αυτά αν προηγουμένως έχει αποφύγει την έξοδο από το ευρώ που θα φέρει πλήρη διάλυση.

Από την άλλη, οι «επαναστάτες» κατά τους ίδιους, οι «λαϊκιστές» κατά τους αντιπάλους, που έλεγαν πως πρέπει να εκβιάσουμε τους δανειστές με την έξοδο μας από το ευρώ, κάνοντας τους να ενδώσουν σε νέα διαγραφή χρέους, χωρίς όρους αυτή τη φορά, αφού «δεν τους χρωστάμε, αλλά μας χρωστάνε»! Εμείς θα βαράμε τα νταούλια και αυτοί «θα μας παρακαλάνε να μας δανείσουν»!

Και όπως ήταν φυσικό αυτό το διάστημα, η συζήτηση στράφηκε κυρίως εκεί. Πως δηλαδή, αν ο Τσίπρας κάνει όσα υπόσχεται, η ευρωπαϊκή κεντρική τράπεζα θα κόψει τη ρευστότητα των ελληνικών τραπεζών, θα οδηγηθούμε σε «κεφαλαιακούς περιορισμούς», τα γνωστά capital controls και αν συνεχιστεί ο εκβιασμός, θα αναγκαστούμε να φύγουμε από το ευρώ. Κάτι που η Αριστερά δεσμευόταν πως δεν πρόκειται να συμβεί.

25 Ιανουαρίου 2015. Γίνονται οι εκλογές και ο ΣΥΡΙΖΑ από αξιωματική αντιπολίτευση είναι πλέον κυβέρνηση.

Αλέξης Τσίπρας και Γιάνης Βαρουφάκης θέτουν σε εφαρμογή το σχέδιο τους και ξεκινάνε την σκληρή διαπραγμάτευση, ουσιαστικά τον εκβιασμό της Ευρώπης πως αν η Ελλάδα φύγει από το ευρώ, θα διαλυθεί και η ίδια.

Ο μαραθώνιος διαπραγματεύσεων με τους δανειστές κατέληξε στη Συμφωνία του Eurogroup της 20ής Φεβρουαρίου, σε ένα προσωρινό πρόγραμμα-γέφυρα, προκειμένου να μη βρεθεί η χώρα χωρίς πρόγραμμα στο τέλος του μήνα, οπότε και η ΕΚΤ θα έκοβε τη ρευστοποίηση στις ελληνικές τράπεζες προκαλώντας συνθήκες ασφυξίας.

Με τη Συμφωνία αυτή η κυβέρνηση ζήτησε νέα παράταση της δεύτερης Δανειακής Σύμβασης μέχρι το τέλος Ιουνίου 2015. Έτσι, αναγνώρισε και «νομιμοποίησε» πολιτικά, τις Δανειακές Συμβάσεις του 2010 και του 2012, συνεπώς και τη σταδιακή μετατροπή του χρέους, από χρέος προς ιδιώτες σε διακρατικό, ενυπόθηκο και υπό το αγγλικό δίκαιο, αφήνοντας πίσω τις κόκκινες γραμμές για τις οποίες είχε δεσμευθεί προεκλογικά.

Οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονται χωρίς επιτυχία, παρά τις συνεχιζόμενες υποχωρήσεις της ελληνικής κυβέρνησης. Έτσι στις 25 Ιουνίου ο Πρόεδρος της Κομισιόν Ζαν Κλοντ Γιουνκέρ επιδίδει τελεσίγραφο στον Αλέξη Τσίπρα. Δύο μέρες αργότερα, ο Έλληνας Πρωθυπουργός προσπαθώντας να βγει από το αδιέξοδο που ο ίδιος δημιούργησε, ρίχνει την αυλαία της διαπραγμάτευσης, εξαγγέλλοντας τη διενέργεια δημοψηφίσματος, για τις 5 Ιουλίου.

Ο πολίτες σπεύδουν στα atm να προμηθευτούν ρευστό.

Και εδώ ήρθε η ίδια η ζωή να δώσει απάντηση στα ερωτήματα που είχαν τεθεί τα δυο προηγούμενα χρόνια. Να διαψεύσει ή να επιβεβαιώσει τους κινδυνολόγους! Να διαψεύσει ή να επιβεβαιώσει τους ονειροπόλους!

Και δυστυχώς επιβεβαιώνονται οι πρώτοι.

Αυτοί δηλαδή που η αριστερά κατηγορούσε τόσα χρόνια για μη διαπραγμάτευση. Πως κάθονταν στην ίδια πλευρά του τραπεζιού με τους δανειστές. Αυτούς που αποκαλούσαν «τρόικα εσωτερικού». Που έλεγαν πως δεν πάλεψαν για την πατρίδα!

Η ΕΚΤ, όπως αναμενόταν, σταματάει την παροχή πρόσθετης ρευστότητας €20 δις μέσω του μηχανισμού ELA, λεφτά που χρειάζονταν οι ελληνικές τράπεζες μετά και την προκήρυξη του δημοψηφίσματος. Έως τότε είχε προμηθεύσει τις ελληνικές τράπεζες με €125 δις., εκ των οποίων το ελληνικό δημόσιο είχε εγγυηθεί τα €58.

Το αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν το Σαββατοκύριακο 27 με 28 Ιουνίου, 1δισ. ευρώ να φύγει από τις ελληνικές τράπεζες, κορυφώνοντας μια ξέφρενη πορεία στην απόσυρση καταθέσεων που, λόγω της πολιτικής αστάθειας, είχε αρχίσει από το Δεκέμβριο του 2014. Η κυβέρνηση με Πράξη Νομοθετικού περιεχομένου επιβάλλει ≪τραπεζική αργία≫, και έλεγχο στη διακίνηση κεφαλαίων από τη Δευτέρα 29 Ιουνίου έως τις 20 Ιουλίου.

Το χρηματιστήριο κλείνει και παραμένει κλειστό μέχρι τις 3 Αυγούστου.

Οι καταθέτες επιτρέπεται πλέον να σηκώνουν από τα atm, έως 60 ευρώ τη μέρα.

Οι εικόνες πολιτών στις ουρές των atm παίζουν στα διεθνή μέσα.

Σημειώνεται πως μέχρι και το Νοέμβριο του 2014, οι καταθέσεις επιχειρήσεων και νοικοκυριών κινούνταν ανοδικά και είχαν διαμορφωθεί στα €164,3 δις.

Πράγματι, σύμφωνα με τα στοιχεία της ετήσιας έκθεσης της ΕΚΤ, το ελληνικό τραπεζικό σύστημα είχε καταφέρει το 2014 να βελτιώσει τις συνθήκες χρηματοδότησης, ενώ είχε προχωρήσει και στην πλήρη αποπληρωμή της ρευστότητας που είχε χορηγηθεί από το μηχανισμό έκτακτης ρευστότητας (ELA).

Η πολιτική αναταραχή όμως που ξεκίνησε τον Δεκέμβριο του 2014, αποτέλεσε την αφετηρία για το γκρέμισμα της εμπιστοσύνης προς τις ελληνικές τράπεζες, οδηγώντας στη ραγδαία εκροή καταθέσεων, η οποία με τη σειρά της είχε ως αποτέλεσμα να αυξηθούν οι εντάσεις και πιέσεις στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, να επανέλθει η εξάρτηση από το μηχανισμό έκτακτης ρευστότητας και η χρηματοδότηση από την κεντρική τράπεζα.

Τον Δεκέμβριο του 2014 οι καταθέσεις έφτασαν στα €160,3 δις και ακολούθησε ένας συνεχής κατήφορος που τις έφερε στα €120,8 δις τον Ιούλιο του 2015.

Πρώτος “σταθμός” της πτώσης οι εκλογές του Ιανουαρίου, όπου οι καταθέσεις έπεσαν στα €148 δις, και επόμενος, ο Φεβρουάριος με την χώρα εκτός προγράμματος και τις καταθέσεις να υποχωρούν στα €140,4 δις.

Ταυτόχρονα η ΕΚΤ απέσυρε το waiver, μέσω του οποίου δάνειζε φθηνά τις ελληνικές τράπεζες, αποδεχόμενη ως ενέχυρα τα ελληνικά ομόλογα, και τις έστρεψε στον ακριβό δανεισμό του Έκτακτου Μηχανισμού Στήριξης ή αλλιώς ELA.

Μέχρι η διαπραγμάτευση να καταλήξει σε ένα νέο πρόγραμμα, οι καταθέσεις μειώνονταν συνεχώς και ο δανεισμός από τον ELA έφτασε τα €90 δις, έναντι συνολικού δανεισμού από το ευρωσύστημα €130 δις. Δηλαδή ίσο με το 65% του ΑΕΠ της χώρας.

Το πρωτοφανές κύμα εκροών που σημειώθηκε από τον Νοέμβριο του 2014 και τερμάτισαν τα Capital Controls τον Ιούνιο του 2015, έβγαλε συνολικά από τις τράπεζες καταθέσεις περίπου €45 δις!

Οι επιχειρήσεις απέσυραν περίπου το 39% των συνολικών καταθέσεων που διέθεταν στις ελληνικές τράπεζες, ήτοι €9,3 περίπου δις, ενώ τα νοικοκυριά απέσυραν το 24% των καταθέσεών τους, ήτοι €32 δις. Η εμπιστοσύνη στο χρηματοπιστωτικό σύστημα είχε χαθεί.

Στο δημοψήφισμα το 61.3% του ελληνικού λαού απάντησε «Όχι», έναντι του 38,7% που απάντησε «Ναι». Το «Όχι» αυτό ερμηνεύτηκε «όχι στα μνημόνια, στους δανειστές και τα τελεσίγραφά τους».

Ο Αλέξης Τσίπρας, που λίγες μέρες πριν δήλωνε πως δεν είναι «Πρωθυπουργός παντός καιρού», στις 8 Ιουλίου υποβάλει αίτημα στον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας (ESM) για νέο τριετές δάνειο προκειμένου να αποπληρωθούν τοκοχρεολύσια του Δημόσιου Χρέους, ύψους €53,5 δις, αποδεχόμενος ουσιαστικά πλήρως τις απαιτήσεις των δανειστών που είχαν δοθεί στην κυβέρνηση με το τελεσίγραφο Γιούνκερ και είχαν απορριφθεί με το δημοψήφισμα από τον ελληνικό λαό.

Το σκηνικό στη χώρα εκείνες τις κρίσιμες στιγμές αποτελείται από δυο αντίρροπες εικόνες.

Συνταξιούχους να δακρύζουν έξω από κλειστές τράπεζες και στελέχη της κυβερνητικής πλειοψηφίας να εξερχόμενοι κρίσιμων συσκέψεων να τα βρίσκουν όλα υπέροχα.

Όχι όλα τα στελέχη βεβαία. Πίσω από τις κάμερες, κάποιοι εξ’ αυτών, που λίγο καιρό πριν ορκίζονταν πως η πολιτική τους δεν οδηγεί στο κλείσιμο των τραπεζών, έσπευσαν – προνομιακά – στα atm της Βουλής να προμηθευτούν αυτό που οι πολίτες δεν μπορούσαν πλέον. Τα χρήματά τους.

Τι είναι όμως τα capital controls και πως επηρεάζει μια οικονομία η εφαρμογή τους;

Ο έλεγχος κεφαλαίου (Capital Control) είναι η νομοθετική ή de facto πρακτική της κυβέρνησης ή της κεντρικής τράπεζας μιας χώρας, προκειμένου να περιορίσει τις εισροές και εκροές κεφαλαίων από και προς την εγχώρια οικονομία όπως εκείνες απεικονίζονται στους εθνικούς λογαριασμούς.

Ως γνωστόν, οι τράπεζες καθίστανται εξαιρετικά ευάλωτες σε ένα κύμα μαζικών αναλήψεων (bank run) καθώς τα διαθέσιμα κεφάλαια προς ανάληψη είναι συνήθως πολύ λιγότερα από τα κατατεθειμένα κεφάλαια των πελατών τους, λόγω της ύπαρξης του τραπεζικού πολλαπλασιαστή αλλά και του τρόπου δημιουργίας χρήματος από τις τράπεζες.

Σε συνηθισμένες περιόδους, οι τράπεζες δεν αντιμετωπίζουν πρόβλημα ρευστότητας, διότι μόνο μια μικρή μειοψηφία καταθετών προχωράει καθημερινά σε αναλήψεις σημαντικών χρηματικών ποσών.

Αντίθετα, σε περιπτώσεις πανικού, οι τράπεζες είναι αδύνατον να ανταποκριθούν στον τεράστιο όγκο των αναλήψεων. Τότε κρίνεται απαραίτητος ο περιορισμός της διακίνησης κεφαλαίων, με σκοπό να προστατευθεί το τραπεζικό και το χρηματοπιστωτικό σύστημα από τα μαζικά bank runs.

Το άμεσο αποτέλεσμα ήταν η μείωση της κατανάλωσης και αδυναμία από την πλευρά των επιχειρήσεων να ανταπεξέλθουν στις υποχρεώσεις τους, δηλαδή συρρίκνωση της οικονομίας.

Η επιβολή των Capital Controls συρρίκνωσε την χρηματοδότηση από πλευράς των τραπεζών προς τις επιχειρήσεις. Οι συνέπειες για την επιχειρηματική δραστηριότητα της χώρας ήταν επώδυνες. Ο κύκλος εργασιών σε 9 από τις 10 επιχειρήσεις εμφάνισε πτώση. 3 στις 10 παρουσίασαν πτώση πάνω από 70%, ενώ στο σύνολο η μείωση ήταν μεσοσταθμικά στο 48%.

Ο επιχειρηματικός τομέας είχε πλέον να αντιμετωπίσει:

● Χρονικές καθυστερήσεις στις διαδικασίες εισαγωγής Α΄υλών.

● Ακυρώσεις παραγγελιών.

● Αδυναμία πληρωμής των προμηθευτών και προσωπικού, αλλά και είσπραξης των απαιτήσεων.

Απόρροια κατά το διάστημα αυτό ήταν η συρρίκνωση της κατανάλωσης κατά 50% ή ειδικότερα κατά €3,8 δις. Από την μείωση αυτή σύμφωνα με εκτιμήσεις το ελληνικό δημόσιο έχασε περίπου €570 εκατ. από έμμεσους φόρους.

Ο τζίρος των επιχειρήσεων παρουσιάζει κατά μέσο όρο μείωση της τάξης του 20,6% σε σχέση με το 2014.

Με την επιβολή των Capital Controls στην καρδιά του καλοκαιρού και της έντονης εργασιακής κινητικότητας λόγω τουρισμού, άλλαξαν τα δεδομένα και στον τομέα της απασχόλησης, με την αύξηση του ποσοστό των ευέλικτων μορφών εργασίας.

Μια θετική πτυχή από την επιβολή των κεφαλαιακών περιορισμών, αποτελεί το γεγονός του περιορισμού της ≪αδήλωτης εργασίας≫. Οι πληρωμές με ≪ηλεκτρονικό χρήμα≫ οδήγησαν πολλούς εργοδότες να μετατρέψουν τους ≪αφανείς εργαζόμενους≫, σε εμφανείς προκειμένου να αιτιολογήσουν την μισθοδοσία τους λόγω ανεπάρκειας ρευστότητας.

Οι εξαγωγές που το 2014 είχαν αυξηθεί κατά 7,4% – η μεγαλύτερη άνοδος των τελευταίων 9 ετών – μειώθηκαν, ccκατά 3,7%!.

Ενώ οι εισαγωγές που το 2014 είχαν άνοδο για πρώτη φορά μετά από 5 χρόνια, κατά 7,8% σημείωσαν πτώση κατά 6.9%!

Σε ότι αφορά τις επενδύσεις και την ανταγωνιστικότητα στον ελλαδικό χώρο, το 2015 δεν ξεκίνησε με ευνοϊκούς οιωνούς. Ο φόβος για το αύριο μέσα από το κλίμα αβεβαιότητας επιδεινώθηκε ακόμα περισσότερο.

Η αξία των άμεσων επενδύσεων που έφυγαν έκτος χώρας ανήλθε σε €261,4 εκατ. σε αντίθεση με τις εισροές του 2014 ύψους €1,26δις και του 2013 ύψους €2,12 δις αντίστοιχα.

Το Enterprise Greece, στην ιστοσελίδα του παραδέχεται πως ≪το 2015 οι συνολικές (ακαθάριστες) εισροές επενδυτικών κεφαλαίων ήταν πολύ λιγότερες, ως αποτέλεσμα των ελέγχων κεφαλαίου και της γενικής οικονομικής και πολιτικής αστάθειας κατά τη διάρκεια αυτού του έτους. Οι καθαρές εισροές παρουσιάζουν αρνητική τιμή κατά τη διάρκεια του ίδιου έτους, δηλαδή αποεπένδυση.

Το 2015 η Ελλάδα:

• Στην ανταγωνιστικότητα υποχωρεί από την 50η στην 56η.
• Στον δείκτη κυβερνητικής Αποτελεσματικότητας, χάνει 2 θέσεις σε σχέση με το 2014. (59η θέση)
• Στον Δείκτη Επιχειρηματικής Αποτελεσματικότητας, κατρακυλά από την 43η στην 57η.
• Στην κατηγορία των Υποδομών, από την 35η θέση το 2014, στην 38η.

Τα Capital Controls επέφεραν δυσκολίες και στο ναυτιλιακό κλάδο. Οι ναυτιλιακές εταιρείες απέφυγαν τις περαιτέρω συνέπειες πραγματοποιώντας τις συναλλαγές τους με τράπεζες στο εξωτερικό.

Η κίνηση αυτή οδήγησε σε μείωση του συναλλάγματος περισσότερο από €1 δις τους δύο τελευταίους μήνες από την επιβολή των Capital Controls σε σύγκριση με το αντίστοιχο διάστημα το 2014.

Ωστόσο κατά τη διάρκεια εμφάνισης των κεφαλαιακών ελέγχων, στην Ελλάδα έκανε αισθητά την εμφάνιση η αλματώδης αύξηση της χρήσης των τραπεζικών καρτών (πλαστικό χρήμα) και η πληρωμή μέσω ηλεκτρονικών μέσων POS.

Ο τουρισμός η βάρια βιομηχανία της Ελλάδας, αποτέλεσε για το ελληνικό τραπεζικό σύστημα το μέσο αντιστάθμισης των εκροών καταθέσεων από τα νοικοκυριά με τις εισροές καταθέσεων από της επιχειρήσεις του τουριστικού κλάδου. Το χρονικό διάστημα Αυγούστου – Σεπτεμβρίου 2015 οι εισροές καταθέσεων από τις τουριστικές επιχειρήσεις αυξήθηκαν κατά €0,9 δις αντισταθμίζοντας τις εκροές καταθέσεων από τα νοικοκυριά.

Το Μάϊο του 2015 οι επιδόσεις του τουρισμού ήταν θετικές σε σχέση με τον αντίστοιχο μήνα του 2014. Οι εισπράξεις αυξήθηκαν κατά 17% περίπου δηλαδή €1,2δις. Οι αφίξεις τουριστών ήταν και αυτές αυξημένες κατά 132%, το όποιο μεταφράζεται σε 1,9 εκατ. τουρίστες.

Ο εσωτερικός τουρισμός της χώρας όμως, σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, μειώθηκε το 23% σε σύγκριση με το 2008. Μεγάλοι χαμένοι αναδειχτήκαν οι μικρές ξενοδοχειακές μονάδες οι όποιες στηρίζονται κατά κύριο λόγω στον εσωτερικό τουρισμό και δεν κάνουν κρατήσεις με ταξιδιωτικούς πράκτορες του εξωτερικού.

Η Χρηματιστηριακή αγορά δεν έμεινε ανεπηρέαστη. Το Χρηματιστήριο παρέμεινε κλειστό για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο από ένα μήνα με σημαντική μείωση του όγκου των συναλλαγών εξαιτίας των κεφαλαιακών περιορισμών. Η πτώση αυτή είναι η δεύτερη στη ιστορία του Ελληνικού Χρηματιστήριου μετά το 1985. Το Χ.Α.Α άνοιξε τις πύλες του στις 03/08/2015 με μαζικό κύμα πωλήσεων, λόγω του φόβου που κυρίευσε το επενδυτικό κοινό.

Ο Γενικός Δείκτης του Χ.Α.Α χάνει από την έναρξη της κρίσης το 73,04% της συνολικής του αξίας, μετά την επιβολή των Capital Controls και κατά την επαναλειτουργία του, σημειώνει απώλειες 22.8% κυλώντας στις 615.08 μονάδες.

Μεγάλοι ≪χαμένοι≫ της χρηματοπιστωτικής κρίσης για άλλη μια φορά ήταν οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις σε σχέση με τις πολυεθνικές που είχαν εναλλακτικές δυνατότητες. Για τους μεγάλους ομίλους, με πρωταγωνιστές, όπως το Public, το 2015 αποδείχθηκε η καλύτερη χρόνια με το ποσοστό των πωλήσεων να σκαρφαλώνει στο 26% σε σχέση με το 2014. Στο ΙΚΕΑ, ο κύκλος εργασιών παρουσίασε αύξηση φθάνοντας το ποσό των €194,1εκατ το εννεάμηνο του 2015 σε σχέση με το πόσο των €187,7 εκατ για το αντίστοιχο διάστημα του 2014.

Άνοδο στο τζίρο τους παρουσίασαν και τα μεγάλα εμπορικά κέντρα. Χαρακτηριστικά στο ≪The Mall Athens≫ ο τζίρος των καταστημάτων του αυξήθηκε κατά 2,8%, σε σχέση με το 2014, ενώ στη Θεσσαλονίκη το ≪Mediterranean Cosmos≫ κατά 3,5% (Αποστόλου,2015).

Οι συνθήκες αβεβαιότητας του 2015 οδήγησαν σε επιδείνωση του δανειακού χαρτοφυλακίου, οδηγώντας τις τράπεζες σε 3η ανακεφαλαιοποίηση.

Οι επιπτώσεις της οικονομικής ύφεσης και της επιβολής περιορισμών στην κίνηση των κεφαλαίων, ήταν εμφανείς στην ψυχολογία των πολιτών της χώρας από τις πρώτες μέρες της έναρξη τους. Υπήρξαν συναισθήματα άρνησης, άγχους, ανασφάλειας που εξελιχθήκαν σε συναισθήματα θυμού και φόβου.

Θυμού ως προς τους πολιτικούς και όλους όσοι συνετέλεσαν στο να φτάσει η χώρα στην συγκεκριμένη κατάσταση, και φόβου για την αλλαγή στην καθημερινή ζωή τους.

Η άρση των capital controls έγινε όπως επιβάλλεται, σταδιακά. Πλήρως ήρθησαν τον Αύγουστο του 2019 από την κυβέρνηση Μητσοτάκη, όταν πλέον η εμπιστοσύνη στο ελληνικό χρηματοπιστωτικό σύστημα είχε αποκατασταθεί πλήρως.

Το ερώτημα όμως παραμένει. Θα μπορούσε η χώρα, μετά από 5 χρόνια βαθιάς ύφεσης και πολιτικών αναταράξεων, να έχει αποφύγει τα capital controls; Και αν το είχε κάνει θα ήταν σήμερα ισχυρότερη οικονομικά, ή όχι;