Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής ήταν Έλληνας μαθηματικός που διακρίθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο.
Γεννήθηκε στο Βερολίνο στις 13 Σεπτεμβρίου 1873 και απεβίωσε στις 2 Φεβρουαρίου 1950 στο Μόναχο. Ο Καραθεοδωρής ήταν γνωστός εκτός Ελλάδας ως Konstantin Carathéodory και συχνά αναφέρεται και ως Καραθεοδωρής.
Το επιστημονικό του έργο επεκτείνεται σε πολλούς τομείς των Μαθηματικών, της Φυσικής και της Αρχαιολογίας.
Είχε σημαντικότατη συνεισφορά ιδιαίτερα στους τομείς της πραγματικής ανάλυσης, συναρτησιακής ανάλυσης και θεωρίας μέτρου και ολοκλήρωσης. Τα περισσότερα έργα του τα έγραψε στα γερμανικά.
Πέρασε τα παιδικά του χρόνια στις Βρυξέλλες, όπου ο πατέρας του ήταν πρέσβης της Υψηλής Πύλης από το 1875, με αποτέλεσμα να έχει ως μητρική γλώσσα τα ελληνικά και τα φλαμανδικά. Μιλούσε τουρκικά και γερμανικά πριν ακόμη μπει στην εφηβεία.
Από το 1883 έως το 1885 φοίτησε σε σχολεία της Ριβιέρα και του Σαν Ρέμο. Όταν φοίτησε για ένα χρόνο σε γυμνάσιο των Βρυξελλών, στο μάθημα της Γεωμετρίας φάνηκε η αγάπη και η κλίση που είχε για τα Μαθηματικά.
Το 1886 γράφτηκε στο γυμνάσιο Ατενέ Ρουαγιάλ των Βρυξελλών, από όπου αποφοίτησε το 1891. Σε διαγωνισμό μαθηματικών που έγινε στο Βέλγιο κλήθηκε η τάξη του να διαγωνιστεί για δύο χρονιές κατά σειρά και ο Καραθεοδωρής πήρε την πρώτη θέση και τις δύο χρονιές.
Το 1895 αποκτά το πτυχίο του πολιτικού μηχανικού από τη Στρατιωτική Σχολή του Βελγίου στις Βρυξέλλες. Σε επίσκεψη που πραγματοποίησε στα Χανιά, όπου ο θείος του Αλέξανδρος Στεφάνου Καραθεοδωρής, ήταν γενικός διοικητής της Κρήτης, γνωρίζεται με τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Έτσι αναπτύσσεται μία σχέση φιλίας και αλληλοεκτίμησης μεταξύ των δύο ανδρών και η οποία θα έχει συνέχεια.
Στη συνέχεια πήγε στη Λέσβο, όπου μετείχε στην κατασκευή έργων, και το 1898 πήγε στην Αίγυπτο, για να εργαστεί στην κατασκευή του φράγματος του Ασουάν.
Εκεί μελετώντας τις πυραμίδες του Χέοπος και μαθηματικά συγγράμματα, κατάλαβε πόσο μεγάλη γοητεία και επιρροή ασκούσαν πάνω του τα Μαθηματικά.
Έτσι το 1900 ο Καραθεοδωρής σε ηλικία 27 ετών πια, εγκαταλείπει το επάγγελμα του μηχανικού και πάει στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, όπου για δύο χρόνια παρακολουθεί μαθήματα Μαθηματικών. Εκεί είχε την τύχη να παρακολουθήσει μαθήματα από μεγάλους μαθηματικούς όπως ο Χέρμαν Σβαρτς, ο Γκέοργκ Φρομπένιους , ο Έρχαρντ Σμιτ και ο Λάζαρος Φουκς.
Το 1902, κατόπιν παροτρύνσεως του Έρχαρντ Σμιτ, ο οποίος το 1901 μετέβη στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν, μεταγράφεται κι ο ίδιος εκεί, για να κάνει διδακτορική διατριβή υπό την επίβλεψη του Χέρμαν Μινκόβσκι. Το Γκέτινγκεν εκείνη την εποχή είχε θεωρηθεί σαν το μεγαλύτερο κέντρο των Μαθηματικών, καθώς δύο διάσημοι καθηγητές, ο Νταβίντ Χίλμπερτ και ο Φέλιξ Κλάιν, διδάσκουν εκεί. Αυτοί οι δύο σπουδαίοι μαθηματικοί επέδρασαν πολύ στη ζωή και στη σταδιοδρομία του ως μαθηματικού.
Το 1904 ο Καραθεοδωρής αναγορεύτηκε διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν και αμέσως μετά ζήτησε να εργαστεί στην Ελλάδα. Οι αρμόδιοι όμως του απάντησαν ότι είχε ελπίδες να διοριστεί μόνο σαν δάσκαλος σε σχολεία της επαρχίας.
Τότε γύρισε στη Γερμανία, όπου τον επόμενο χρόνο (Μάρτιος 1905) αναγορεύεται υφηγητής των Μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν, όπου διδάσκει μέχρι το 1908. Την ίδια χρονιά παντρεύεται την τότε 24χρονη Ευφροσύνη, με την οποία απέκτησε δύο παιδιά, τον Στέφανο και τη Δέσποινα.
Η επιστημονική αναγνώριση
Από το 1909 έως το 1920 δίδαξε Μαθηματικά σε διάφορα γερμανικά ακαδημαϊκά ιδρύματα: Αννόβερο, Μπρέσλαου (Βρότσλαβ στη σημερινή Πολωνία), Γκέτινγκεν και Βερολίνο. Η φήμη του ως μαθηματικού τον έφερε σε φιλική και επαγγελματική επαφή με άλλους μεγάλους ομολόγους της εποχής του όπως ο Μαξ Πλανκ, ο Άλμπερτ Αϊνστάιν, ο Σβαρτς, ο Φρομπένιους, ο Σμιτ, ο Ντάβιντ Χίλμπερτ, ο Κλάιν, κ.ά.
Ιδιαίτερη ήταν η σχέση που συνέδεε τον Καραθεοδωρή με τον Άλμπερτ Αϊνστάιν. Γνωρίστηκαν το 1915 και διατήρησαν μια επιστημονική σχέση, στηριγμένη στην αλληλοεκτίμηση και στον σεβασμό.
Το 1911, μετά από πρόσκληση του Ελευθέριου Βενιζέλου, ο Καραθεοδωρής συμμετέχει στην επιτροπή επιλογής καθηγητών για το Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Το 1913 έγινε καθηγητής της Α΄ έδρας της μαθηματικής επιστήμης του Πανεπιστημίου του Γκέτινγκεν, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι το 1918.
Το 1920, πάλι με πρόσκληση του Βενιζέλου, ανέλαβε να οργανώσει το Ιωνικό Πανεπιστήμιο στη Σμύρνη, όπου παρέμεινε μέχρι την κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου τον Αύγουστο του 1922. Όταν οι Τούρκοι εισέβαλαν στην πόλη, κατορθώνει να διασώσει τη βιβλιοθήκη και πολλά από τα εργαστηριακά όργανα του Ιωνικού Πανεπιστημίου και να τα μεταφέρει στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Η δωρεά Καραθεοδωρή βρίσκεται μέχρι τις μέρες μας στο Μουσείο Φυσικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Το 1922 διορίστηκε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και το 1923 διορίζεται καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.
Tο 1924 μάλλον απογοητευμένος από τη μίζερη κατάσταση των ελληνικών πανεπιστημίων, εγκατέλειψε την Ελλάδα, για να αναλάβει θέση καθηγητή στο δεύτερο μεγαλύτερο πανεπιστήμιο της Γερμανίας, το Πανεπιστήμιο του Μονάχου, όπου δίδασκαν σ’ αυτό κορυφαία ονόματα.
Το Νοέμβριο του 1926, έγινε μέλος στη νεοϊδρυθείσα Ακαδημία Αθηνών για την τάξη των Θετικών Επιστημών.
Το 1928, ανταποκρινόμενος σε πρόσκληση από το Πανεπιστήμιο Χάρβαρντ και την Αμερικανική Μαθηματική Εταιρεία, επισκέφθηκε τις ΗΠΑ μαζί με τη γυναίκα του για έναν σχεδόν χρόνο, για να δώσει διαλέξεις σε διάφορα αμερικανικά πανεπιστήμια, ανάμεσα στα οποία το Πανεπιστήμιο Πρίνστον, το Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια, το Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Ώστιν και άλλα.
Το 1930, πάλι μετά από πρόσκληση του Ελευθέριου Βενιζέλου, ανέλαβε καθήκοντα κυβερνητικού επιτρόπου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών για να βοηθήσει στην αναδιοργάνωσή του όπως και στην οργάνωση του νεοσύστατου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.
Το 1932, επέστρεψε στο Μόναχο και παρέμεινε στην πόλη αυτή, ακόμα και μέσα στα δύσκολα χρόνια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Το 1945, διάφορα αμερικανικά πανεπιστήμια τον προσκάλεσαν για να εγκατασταθεί και να διδάξει στις ΗΠΑ, αλλά προτίμησε να μείνει στη Γερμανία, αφού ήταν ηλικιωμένος και είχε ήδη χάσει τη σύζυγό του.
Τον Δεκέμβριο του 1949 έδωσε την τελευταία του διάλεξη στο Μόναχο. Πέθανε δύο μήνες αργότερα. Η σορός του ενταφιάστηκε στο Κοιμητήριο Waldfriedhof του Μονάχου.
Το επιστημονικό του έργο
Ο Καραθεοδωρής από τον καιρό που εργάζονταν ως μηχανικός στην Αίγυπτο, άρχισε να συγγράφει επιστημονικές μελέτες ήδη. Οι έρευνές του, τις οποίες δημοσίευσε κυρίως στη γερμανική γλώσσα, τον κατατάσσουν μεταξύ των μεγαλύτερων μαθηματικών.
Αρχικά ασχολήθηκε με τον Λογισμό των Μεταβολών, όπου βοήθησε στην ανάπτυξη της Γενικής Θεωρίας της Σχετικότητας προκαλώντας τον θαυμασμό του ίδιου του Αϊνστάιν και η διδακτορική διατριβή του (Γκέτινγκεν, 1904) φέρει τον τίτλο «Περί των ασυνεχών λύσεων στον Λογισμό των Μεταβολών».
Στη συνέχεια, καταπιάστηκε με όλους σχεδόν του κλάδους των Μαθηματικών: θεωρία πραγματικών συναρτήσεων, θεωρία μιγαδικών συναρτήσεων, διαφορικές εξισώσεις, θεωρία συνόλων και διαφορική γεωμετρία, σύμμορφες απεικονίσεις κ.ά.
Η συμβολή του στη Θεωρητική Φυσική ήταν ουσιαστική στη μαθηματική θεμελίωση τομέων της Φυσικής όπως η Θερμοδυναμική, η γεωμετρική οπτική, η μηχανική και η σχετικότητα.
Το 1909 δημοσίευσε μία εργασία με τίτλο «Έρευνα επί των βάσεων της Θερμοδυναμικής» στο περιοδικό Mathematische Annalen. Η εργασία αυτή έγινε ευρέως γνωστή στους κύκλους των φυσικών μόνο το 1921 από ένα σχετικό άρθρο του Μαξ Μπορν (Max Born) στο περιοδικό Physikalische Zeitschrift. Στην εργασία του 1909 περιέχεται και η περίφημη Αρχή Καραθεοδωρή «σε κάθε κατάσταση θερμοδυναμικής ισορροπίας ενός συστήματος υπάρχουν μερικές απείρως γειτονικές καταστάσεις ισορροπίας στις οποίες δεν μπορούμε να φτάσουμε με αδιαβατικές μεταβολές».
Με απλά αξιώματα και υποθέσεις, ο Καραθεοδωρής κατόρθωσε να φτάσει στον ορισμό θεμελιωδών θερμοδυναμικών μεγεθών όπως της εντροπίας, χωρίς καμία αναφορά σε θερμοδυναμικούς κύκλους κ.λπ.
Υπήρξε μέλος των ακαδημιών Βερολίνου (1919), Γκέτινγκεν (1920), Μονάχου (1925), Κολωνίας (1926, Αθηνών (1927) και Ρώμης (1929).
Το μαθηματικό έργο του (βιβλία, άρθρα, κλπ.) συλλέχθηκε επιμελώς από τον γιο του, Στέφανο, και εκδόθηκε στα γερμανικά το 1957. Η κόρη του, Δέσποινα Καραθεοδωρή-Ροδοπούλου, επιμελήθηκε την πρόσφατη έκδοση της βιογραφίας του στα ελληνικά, συγγράφοντας βιβλία με θέμα τον διάσημο πατέρα της, όπως, Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής ο σοφός Έλλην του Μονάχου.
Συνέδρια και τιμές στη μνήμη του
Το 1973, η Ελληνική Μαθηματική Εταιρεία διοργάνωσε διεθνές συμπόσιο για τα 100 χρόνια από τη γέννηση του Καραθεοδωρή, ενώ το 2000 το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης διοργάνωσε παγκόσμιο συνέδριο Μαθηματικών για τα 50 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου επιστήμονα, ενώ έχουν στηθεί ανδριάντες του στην Κομοτηνή – με πρωτοβουλία του εκεί παραρτήματος της Ελληνικής Μαθηματικής Εταιρείας – καθώς και στο Περιστέρι Αττικής.
Η προτομή του ανεγέρθηκε στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, ενώ σε πολλές οδούς ελληνικών πόλεων έχει δοθεί το όνομα του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή.
Ο Σύλλογος Ελλήνων Επιστημόνων Βερολίνου, το κτίριο Διοίκησης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, το Γυμνάσιο Παλαιού Ψυχικού, το 4ο Λύκειο Γαλατσίου, το 30ό Γυμνάσιο Θεσσαλονίκης και το Ελληνικό Λύκειο Μονάχου φέρουν το όνομα “Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής”.
Το Μουσείο Καραθεοδωρή ιδρύθηκε και λειτουργεί στην Κομοτηνή και εκεί εκτίθενται βιβλία, χειρόγραφες επιστολές από και προς τους Einstein, Rosenthal, Kneser, αυθεντικά έγγραφα, φωτογραφίες της οικογένειας Καραθεοδωρή κ.ά.
